روش های کنترل کیفی در آزمایشگاه

تمیز کردن آزمایشگاه و دور ریختن محصولات تاریخ گذشته یکی از معضلات بزرگی است که ممکن است کارکنان آزمایشگاه ها با آن مواجه شوند، اما در صورت تمام شدن تاریخ انقضا معرف های آزمایشگاهی آیا باید آن را دور بیندازیم؟ یا هنوز هم می توانیم آن ها را برای استفاده مجدد نگه داریم؟

طبق گواهینامه تحلیل، شناساگرها و معرف های آزمایشگاهی تاریخ انقضا ندارد، اما این به معنای این نیست که می توان از آنها به طور نامحدود استفاده کرد.

بطور کلی با تغییرات مداوم در نیروی انسانی و عدم وجود مستندات دقیق درباره کنترل کیفی در آزمایشگاه و نحوه استفاده از معرف های منقضی شده، هر یک از کارمندان محیط های آزمایشگاهی ممکن است در هنگام کار، با معرفهای منقضی شده برخورد کند.

به همین جهت در این مقاله سعی داریم تا ضمن آگاهی از برخی اصطلاحات مرتبط با تاریخ انقضا و شناخت عواملی لازم در هنگام استفاده از معرفهای منقضی شده، نکاتی نیز برای مدیریت بهتر از مواد و لوازم آزمایشگاهی ارائه دهیم.

اصطلاحات تاریخ انقضا

اکثر مردم با واژه انقضا که توسط واژگان آکسفورد به معنای “پایان دوره چیزی که معتبر است” ترجمه شده، آشنا هستند.

با این حال، تولیدکنندگانی مانند (MilliporeSigma (Burlington, MA و (Lonza (Basel, Switzerland لیستی از اصطلاحات دیگر را ارائه کرده اند، که دانستن آنها در هنگام مدیریت و نگهداری از معرفهای آزمایشگاهی منقضی شده بسیار مفید است.

برخی از این اصطلاحات متداول استفاده شده توسط MilliporeSigma عبارتند از:

– انقضا یا تاریخ ماندگاری محصول

– آزمایش مجدد محصول پیشنهادی

این موضوع در اصل مشابه با یک محصول با تاریخ انقضا است. با این وجود، پس از آزمایش مجدد و بررسی کیفیت محصول، تاریخ انقضا ممکن است تمدید شود.

– محصولی بدون آزمون مجدد یا تاریخ انقضا

این محصولی است که هیچ نشانی از عدم ثبات ندارد، اما آزمایش مجدد سالانه آن برای کنترل کیفیت توصیه می شود.

آیا می توان از شناساگرها و معرف های آزمایشگاهی که تاریخ انقضا آن سر آمده، استفاده کرد؟

با وجود اینکه بیشتر تولید کنندگان توصیه می کنند که از معرف های تاریخ گذشته استفاده نکنید، اما کسانی که تجربه آزمایشگاهی کافی دارند، معتقدند که این مسئله همیشه از توجیه اقتصادی و علمی برخوردار نیست.

به عنوان مثال: آنتی بادی از جمله معرفهایی است که می توان تا حداقل سه سال پس از تاریخ انقضا، بدون هیچ مشکلی مصرف شوند. در واقع یک مطالعه جالب وجود دارد که نشان می دهد با گذشت ۲۶ سال از تاریخ انقضاء آنتی بادی ها، می توان همچنان از آنها استفاده کرد.

با این حال به جهت ریسک پذیر بودن استفاده از معرف هایی که تاریخ انقضا آن سر آمده، لازم است قبل از استفاده به یکسری نکات و فاکتورهای مطرح شده، توجه شود.

به حداقل رساندن خطرات ناشی از شرایط نگهداری

شرایط نگهداری و ذخیره سازی معرفها همیشه در گواهی آنالیز یا برگه ایمنی مواد بیان شده که بهتر است  قبل از انقضا و استفاده از محصولات، بررسی شوند که آیا شرایط قبلی ذخیره سازی آنها مطابق با توصیه های تولید کنندگان بوده است یا نه؟

البته از مهمترین شرایط ذخیره سازی، دما، قرار گرفتن در معرض نور و رطوبت است که عدم توجه به این عوامل می تواند باعث به خطر انداختن و نابودی معرف ها شوند.

بعنوان مثال:

• درجه حرارت بالا می تواند با تاثیر بر ماهیت بسیاری از معرفهای بیولوژیکی مانند آنزیم ها، باعث از بین رفتن و منسوخ شدن آنها شود.
• برای محصولاتی که باید در یخ ذخیره و نگهداری شوند، تعداد چرخه انجماد باید حداقل باشد.
• قرار گرفتن بیش ازحد در معرض نور نیز می تواند بر پایداری محصولات فلورسنت مانند رنگ ها تأثیر بگذارد، به همین جهت لازم است تا ضمن کنترل، این محصولات در تاریکی نگهداری شوند.

همچنین رطوبت نیز از دیگر شرایط ذخیره سازی است که معمولا به آن توجه نمی شود اما با این حال طبق یک قانون کلی، محصولات موجود در آب و هوای گرم و مرطوب بیشتر مستعد ابتلا به بی ثباتی شیمیایی و تخریب هستند.

از این رو، آنها نباید در مقایسه با محصولات ذخیره شده در آب و هوای خشک، نمی توان خیلی بیشتر از تاریخ انقضا آن استفاده شوند.

همچنین توجه به تغییرات فصلی، به ویژه تغییرات آب و هوایی که می توانند بر شدت دما و رطوبت تأثیر گذارند، مهم است.

به حداقل رساندن خطرات ناشی از آلودگی

در حال حاضر، اکثر آلودگی های موجود در طبیعت شیمیایی یا بیولوژیکی هستند.

آلودگی شیمیایی می تواند ناشی از افزودن موادی باشند که بر خلوص شیمیایی، ثبات و فعالیت شیمیایی تأثیر می گذارد.

به عنوان مثال، اسیدها و محلول های شیمیایی رقیق شده با آب نسبت به محلول های شیمیایی غلیظ، از پایداری کمتری برخوردارند زیرا آب می تواند در تجزیه شیمیایی شرکت کند. از این رو، مواد شیمیایی آزمایشگاهی رقیق شده منقضی شده معمولاً برای استفاده بیشتر توصیه نمی شوند.

آلودگی بیولوژیکی نیز هنگام ورود میکروارگانیسم ها (جانوران کوچک و میکروسکوپی) به محصولات اتفاق می افتد.

از متداولترین آلودگی بیولوژیکی می توان به رشد باکتری ها و قارچ ها که در محیط کشت سلولی که حاوی غلظت زیادی از مواد مغذی مانند گلوکز و اسیدهای آمینه است، اشاره کرد.

واسطه های کشت سلولی بدون مکمل ها، به طور متوسط ​​یک تا دو سال عمر مفید دارند و محصولات منقضی شده (حداکثر شش ماه پس از تاریخ انقضا) به خوبی کار می کنند. با این حال، استفاده از واسطه ها بیش از یک سال از تاریخ انقضا آن برای کشت سلول توصیه نمی شود زیرا می تواند اثرات بیولوژیکی ناشناخته ای داشته باشد.

معرف های آزمایش مجدد

عامل دیگری که باید قبل از استفاده از معرفهای آزمایشگاهی منقضی شده در نظر بگیرید این است که آیا می توان به راحتی اعتبار آنها را تأیید کرد؟

به عنوان مثال، قدرت اسیدها و محلول های شیمیایی را می توان به راحتی با pH متر آزمایشگاهی تعیین کرد اما متأسفانه، بسیاری از تکنیکها برای توصیف خواص مواد مانند طیف سنجی جرمی گران هستند و به راحتی در دسترس نیستند.

علاوه بر این، تولید کنندگان اغلب پروتکل های آزمایشی و نتایج مورد انتظار از آزمایش های تحلیلی خود را ارائه نمی دهند. برای نمونه: ماندگاری محیط کشت سلولی بدون مکمل ها یک تا دو سال تخمین زده می شود، اما تولید کنندگان به طور معمول اطلاعاتی راجع به تکنیک های مورد استفاده برای تعیین تاریخ انقضا منتشر نمی کنند.

مدیریت موجودی مواد شیمیایی

پیش تر در مورد روش های مدیریت، نگهداری و خطرات استفاده از معرف هایی که تاریخ انقضا آن ها سر آمده، صحبت شد. با این حال، می توان  با کمک فن آوری، نظم و انضباط، از این مشکل جلوگیری کرد.

• اسناد دستی

مطابق با استانداردهای بهداشت و ایمنی محیط زیست، آزمایشگاه ها موظف هستند که نسخه ای از برگه ایمنی مواد را در مورد تمام مواد آزمایشگاهی موجود نگه دارند.

استفاده جایگزین از چنین اسناد و مدارکی به عنوان سوابق تاریخ انقضا محصولات در کنار شرایط تحویل و شماره دسته آنها، الزامی است. همچنین نوشتن تاریخ انقضاء با جوهر دائمی بر روی محصولات نیز روشی ساده برای آگاه سازی دیگران است.

• سوابق الکترونیکی

پلت فرم آنلاین مانند Quartzy و HappiLabs به آزمایشگاه ها اجازه می دهد تا تاریخ ورود و استفاده اول محصول را ردیابی کنند. این اطلاعات می توانند به صورت الکترونیکی ذخیره شده و در اختیار همه اعضای آزمایشگاه قرار بگیرند.

این اطلاعات به اعضای آزمایشگاه این امکان را می دهد تا محصولات خود را برای عملیات آزمایشگاهی بررسی نمایند و در کل با به حداقل رساندن خطرات احتمالی برای ذخیره محصولات انقضا شده، آزمایشگاه ها را به یک محیط کاری ایمن تبدیل کنند.

در نهایت 

با وجود اینکه معرفهای منقضی شده یک مشکل شایع در آزمایشگاه ها محسوب و به طور غیرقابل تفکیک جدا می شوند، اما از لحاظ علمی و اقتصادی بهتر است که این معرف ها مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرند تا درصورت برخورداری از کیفیت مطلوب، از آنها استفاده مجدد کرد.

امیدواریم این مقاله بتواند در صورت پیدا کردن معرف منقضی شده در آزمایشگاه خود و استفاده مجدد از آن، برای گرفتن بهترین تصمیم به شما کمک کند.

در صورت داشتن هرگونه سوال در زمینه فروش مواد شیمیایی می توانید با مشاوران ما در شرکت تجهیزات آزمایشگاهی شیمی پژوه سهند، تماس حاصل نمایید تا آنها شما را در این امر یاری نمایند.